AUKHERA (2014)
(Traducidas ao galego por Zaida Pérez)
1.- Amama (A da avoa).
A avoa de Sestao contounos unha vez aqueles sucesos de posguerra, o longo tempo que seu pai pasou no cárcere. Aquela historia que nos estremeceu.
Seu pai, ó que visitaba a cotío, pasou dous anos no cárcere de Bilbao. Perdía medio día ata chegar, pero era a única opción ata acadar a súa liberdade.
Ao final, o xeneral debeu de perdoalo, e para elo escribiu unha carta, pero o pequeño papel non conseguiu chegar, perdido tres ou catro semanas no camiño, e para cando chegou, o pai xa está fusilado.
Non hai cartos abondos para enterralo. Acudiu ao prestamista, pero isto tamén lle resultaba caro. De todos modos, chegoulle a hora do seu funeral sen ter vivido unha vida doada.
A avoa lle dixo que está perdoado e non cabe negar que iso é virtude. Para que a historia non se perda no tempo non apartemos ao esquecemento ós nosos. ¡Que non queden ocultos en mentiras!
2.- Txakolin barri. (Txakoli novo).
Chacolí novo, si. Chacolí novo da costa na barrica (x2) para beber ¡entre amigos!
Vellos versos, si. Temos novos e vellos versos para cantar ¡entre amigos!
Traballo cada mañá, si. Traballo duro e cada mañá na fábrica. Veña, ¡entre amigos!
Estrelas bailando, si. Estrelas cantando e bailando moitas noites. ¡Entre amigos Kherau (facer)!
4.- Isiltasun ituna (Pacto de silencio).
Sóbese o pano, comeza a función: A risa porta amargura. ¿Cando deixou esta historia de ser un conto? A soedades, amiga implacable, agora é a miña íntima amiga. O salmón afogaba sometido á evidencia.
Aquí tesme, sordo e cego, un mudo que berra. O pacto de silencio infectou a ferida do recordo. Tolo bailarín sen rumbo, a peaxe é demasiado cara: Non hai bágoas nos meus ollos, pero sen choiva na miña alma.
Tras chegar á súa illa a recompensa foi un labirinto: Besta no interior, tecedora no exterior, cortaches o fío...Apagando a vela, quemando a pel, preñada de cera, dando ás para logo derretelas, luz solae que non da calor.
O longo inverno que me reservabas invernoume o sorriso, demasiados outonos e moi escasa primaveira. Entre os entullos da Torre de Babel tiven que ser pedra, querendo pero non acadando a tocar o ceo, no exilio dos faltos de sonos.
Aquí tesme, sordo e cego, un mudo que berra. O pacto de silencio infectou a ferida do recordo. Tolo bailarín sen rumbo, a peaxe é demasiado cara: Non hai bágoas nos meus ollos, pero si choiva na miña alma.
5. Baila Rápido (Tarantella).
Dun só trago bebemos a curta noite, xogando entre os dous. A música do despertador: A banda sonora do baile entre as saba. A ragazza de Nápoles tiña a tarantella metida na alma. Vivía rápido, veloz e apresuradamente...Vive bailando, porque a vida é unha danza.
Questa tarantella (esta tarantella) che moure di pena (que morre de pena) se non la si balla con velocitá (se non se baila con velocidade)
zai zoi bele (7, 8, 9) ata nos zapatos botaremos faíscas.
Abre a barrica, dalle candela, únete ao pasacalles, zai zoi bele (7, 8, 9),
ven ti tamén que o tempo remata.
O astuto veleno do ten présa. Como picados pola araña do reloxo, a vida váisenos rápido, ninguén nos avisou.
Baila rápido, parace que comezou, la trikitixa do funesto destino.
Tras un mes, perdín a súa visita e, en vez desta cita, cambioume por dous gramos de po branco, ¡iso si que é durar!...E a rapaza napolitana era tan clara coma o seu nome. Vivía rápido, veloz e apresuradamente...Vive bailando, porque a vida é unha danza.
Recitado: Os tempos presentes declinaranse, nalgún tempo, en pasado. Iso que é unha histora, tamén será Histora cando non haxa ninguén para lembrar. Un ritmo frenético, non deixes para pasado mañá, polo visto o presente non é eterno. Trátase dun concepto clásico, básico, típico, tópico, aínda así a ter en conta...E ¡PUM! ¡A explosión do Big-Bang! ¡a viruela no planeta Terra! ¡E GAMBAS! ¡e ladridos de cans! ¡Este mono escanado: O SEU TURNO! ¡O tanxido dunha campá! ¡menuda esmorga... banda... samba...! ¡borrachos: glup-glup! ¡MENUDA GANGA! Despois de devorar o teu momento...¡xace baixo terra para sempre!
6. Nevada.
A branca tempestade do prado, a choiva en soedade, a lúa de Nevada lévame con dozura cara a ti.
Ovella descarreirada inmigrante, sucia para os autóctonos. Perdería a cabeza se non estiveses no recordo.
Ai, oi, ene, tíñate no colo, filla querida. Ai, oi, ene, filla de teu pai, flor de inverno.
Con tres metros de neve e a garganta esgazada moitos tragamos aquela mentira da nova vida.
Puñadas no corazón e na codia dos chopos. Prende/queda nas raíces a carta que no che chegará.
Escaso traballo durante 6 anos, no caos do rabaño. Non me foi doado chegar á mia casa a cambio disto.
Cando ti naciches renunciei a (estar) xunto ao berce. Cando volvamos a vernos, non te recoñecerei.
8.- Badakit zagozana (Xa sei onde estás/Xa sei que estás aí).
Xa sei que te escondes tra-las cortinas escoitando os meus versos, querida, tan só cun camisón.
Co corpo tremente e as bágoas caendo, debo contarte con dor, querida, a nosa traxedia.
Meu pai visitou hoxe a teu irmán, para acordar a miña voda, querida, cun dote de seis porcos.
Eu hei de cumprir o mandado unida á túa casa, querida, convertida na túa cuñada.
(Narrador) O 1 de marzo de 1800 ocorreu o suicidio: O de Maite e Kattalin.
9.- Laumilagarrenetik. Desde o (ano) 4000.
Dende o ano catro mil quero falar a alguén.
Xa un mesmo non se sente persoa.
Antes eramos carne e óso, agora dous números.
Fíxate por favor nunha estrela do ceo,
hoxe xa ninguén sabe o que era a alma.
10.- Salbatzailea (O salvador).
O demo contoume o segredo dese xogo que el coñece, díxome que o truco consiste en crer que ti moves a ficha vermella. Continúa, é a túa quenda, continúa polo camiño marcado no taboleiro. A banca sempre gaña e non te decatas de que ti mesmo es a ficha.
Rapaz, a falta de salvadores, debes decatarte, non che queda outra: Tes ao mesías fronte ao espello.
Rapaza, esperta, en lugar de queixarte, a liberdade no chegará ao momento, senón loitando sen descando el, ti e máis eu ¡Grazas a nós!
Os barrotes do cárcere levan escrita a palabra “liberdade”. Dentro, quieto e formal estás encarcerado en “liberdade”. Alónganche a cadea para facerte vivir controlado, escravo do medo a que cha volvan cortar de novo.
Levanta a túa voz, levanta a cabeza, levanta o puño, érguete, ponte de pé, ésta é a nosa OPORTUNIDADE.
12. 1847.
Mil oitocentos corenta e sete, naquel ano golpeei a Txipi de Oiartzun e dende entón aquí ando, arriba e abaixo sen ter morto nunca, pero sempre en perigo.
¿Non é pois unha mágoa a planta que eu teño? Non tiven un can na miña santa vida. A falta de facerme cunha moneda ao día, o meu tempo fuxiu na esperanza de futuro.
O tempo foise e comecei a pensar que a vellez non trae cousa boa...Este ano a mexada é maís curta que o ano pasado, os zapatos comezaron a podrecerse pola punta.
O ano pasado de pé e este ano de xeonllos. ¡Qué gran diferenza dun ano a outro! Antes quería romper as paredes, e agora xirri-mirri (arrástrome). Precisou dúas horas para saber onde a teño.
Perdidas as moas e escachados os dentes, a papada golpéame a garganta, ambos os dous beizos queimados pola curta boquilla da pipa: Velaquí como se foron as fanfurriñadas de xuventude.
14. A costa de Ondarroa.
A salpicadura de salitre na costa de Ondarroa e a paixón para coa súa lingua de dous adolescentes. Velaquí as charamelas da historia convertidas na base deste lume: Tomando un instrumento cada un, dando un toque distinto, o camiño que comezaron aquela noite era difícil de imaxinar. A creación da banda Kherau foi o namoramento polo euskera.
E de Ondarroa a Baranbio, tomando como temón/leme o euskera, a nosa cuadrilla ampliouse e pasou de dous a cinco. Foinos totalmente proveitosa a atmósfera de caserío, ter unha perspectiva vasca e chegar a crer en nós mesmos. No ano dous mil dez, o escuadrón é nova/noticia: Saímos descalzos ao mundo a contar a nosa historia.
Estes anos sentimos ás veces calor, ás veces frío, moitas prazas e dous funerais, unha separación e unha voda. E así, cada un de nós é parte desta familia, un corazón que sente e unha voz en euskera. Escoitamos moi orgullosos o ruído do noso camiñar. ¡O camiño que emprendemos non vai ser curto/feo!
Munduan ortozik (2010)
(Traducidas ao galego por Zaida Pérez)
1.- Munduan ortozik - Descalzo polo mundo
Xa me dixo mina nai: cáete, cáete, para ter a sorte de aprender a erguerte; ó que precisa a corda para levantarse se lle acaba convertindo no fío de monicreques.
A miña bolsa está lixa, chea de nada e o meu castelo non ten tellado: non teño nada, só me queda cantar e para ti teño mil e un versos, querida.
¿Han de chamarme vello por non ser novo?, ¿Hei de ser pobre por non ter cartos? Xa lles chegará o luscofusco a eles tamén e así descubrirán que as estrelas infinitas no ceo son de balde.
O vento tamén camiña así, descalzo polo mundo: non necesita nin camiños nin fronteiras e eses malpocados non teñen outro soño senón poder encadear o vento.
2.- Zortzi nobioak - Os oito mozos
Hai unha fermosa rapaza en Laukiz que tivo oito mozos en pouco máis de dous anos e medio. Non andivo sempre nin limpa nin fina, e ten ó oitavo ben preocupado.
O primeiro mozo debeu ser cubero. Era bo rapaz, pero de frente parda.
O segundo era zapateiro: sería un bo acougo de non ser renco.
O terceiro era viúvo, un herdeiro señor de moitas terras. Se a súa casa non estivera chea de nenos, de seguro que algo se podería facer.
Ó cuarto faltáballe a muller, pero, además de ser viúvo, tamén é rentador.
O quinto é Eusebio, o que ten dúas pesetas a diario.
O sexto é Eustakio Eule (o texedoiro), un miñaxoia de pantalóns vellos, un pobre coitado: comigo quixeches casar, pero fixen que che retiraran.
Euxenio é o sétimo, a el tamén o quixen bastante: por casar con el abandoei ó Eustakio e xa ves ti de onde saco tanto mozo.
O oitavo foi Xosé, o meu veciño, un rapaz ben xeitoso de dezasetae anos: a ti estou totalmente entregada, ¡ti serás o meu esposo!
Oito mozos, oito amores, lembra, Josepa, quén é Eustakio; hai moitos demos no mundo e a mín engañoume Josepa...¡a miña propia curmá!
3.- Erresinola - O ruisenol/reiseñor
Reiseñor, que vas a Francia, encoméndame a miña nai, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
Encoméndame a miña nai, e a meu pai non lle digas nada, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
A meu pai non lle digas nada, porque mal casamento me fixo, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
Porque me fixo un mal casamento, entregoume a un pastor do sur, paxaro dunha fermosa fraga, voa..
Entregoume a un pastor do sur, que me obriga a recolle-la colleita, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
Obrígame a recolle-la colleita, reiseñor, e eu xa perdín a esperanza, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
Se me levas onde miña nai, reiseñor, dareiche un bico e unha aperta, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
Reiseñor, que vas a Francia, reiseñor, encoméndame a miña nai, paxaro dunha fermosa fraga, voa.
4.- Ostalerra - Taberneira
Taberneira de ollos pardos, ¿a canto tes o viño? Téñocho de tódolos prezos, e tamén do outro. Téñocho de cinco, téñocho de seis e de sete tamén. Pon unha pinta do de cinco, que hoxe temos que voltar a casa.
5.- Jaka aldatu - Cambio de chaqueta
Amigos, permitídeme, por favor, contarvos que é pasar frío, algunhas veces, e qué é vergoñento, as outras: o aperto de quen ten un único traxe.
Os señoritos de estos lugares visten ó xeito do seu rei e eu, para acabar coas miñas miserias, debería cambiar de chaqueta igual que os demáis.
Cambia de chaqueta, insustancial, anda a modo xa que toda tela pode queimarse, quítate unha chaqueta e vístete con outra: pronto deixarémosche en pelotas.
Pode que cansos de tanto arrefriado, un abrigo xamás antes visto aparece de súpeto; sacaron a gravata hoxe, cando vai ata-la trela ó pescozo do pobo.
Sempre á moda, sempre con elegancia, sempre fresquiños en verán...perdeu, a cambio, o honor; para algúns (un prezo) tan barato, para algúns (un prezo) tan barato...
Nota: "Trela" ou "soga" e´o mesmo, só que normalmente a primeira úsase para referirse á corda coa que se ata ós animais, e pensei que quizáis podería quedar ben neste contexto este dobre senso. Utiliza a palabra que queiras.
6.- Maritxu
¿Onde vas tan guapa, Maritxu? Á fonte, Bartolo, podes vir comigo se queres. ¿E logo qué hai na fonte? Viño branco, do que beberemos canto queiramos.
Vai ti primeiro, bule cara a fonte que teu pai nos está a mirar mentres se achega co xesto torto. Se nos ve aquí, ¡castigaranos!
Maritxu, non é o viño senón o teu sorriso a que calma a miña sede. Tranquilo, Bartolo, acouga a túa angustia e bebe o mel que para ti gardo nos meus beizos.
Ninguén mira no negror da escuridade, nin ve escintilar os ollos do amado; a noite oculta ós amantes que a luz ben seguro delataría.
Espimos o noso amor de segredo, é o prezo de que dous desgraciados se amen. A forza de cubrilo morrerá este lume para convertirse no adeus do lance das cinzas.
¿Onde vas, Maritxu? Estás recuando. O mencer di que marches a casa. Deixasme aquí soíño, desasosegado, ó marchar como a auga da fonte.
Maritxu, fermosa flor, ¿onde vas? Lonxe, Bartolo: ven comigo e non nos volveremos separar; o noso amor será ceibe, non seremos presos de ninguén.
7.- Jaun Baruak - O Señor Barón
Hai tempo xa que o Señor Barón estendeu os seus lazos, atrapou un fermoso paxaro no convento das monxas de Pau e, por iso, vivirá como antano desexou.
Se eses lazos poideran collerse nos mercados, serían comprados polos fidalgos de Sola (Zuberoa) para poder así pillar con eles tan fermosos paxaros.
Ó final do pasado abril, atopándome no medio da armada, levávate no corazón, armas en mán, ti presente no espírito, pero non nos meus brazos.
Señor, se me desexas tanto como dis, abandoa o servicio que prestas ó Rei e ama o teu pobo: así, sentireime satisfeita.
8.- Amak ezkondu ninduen - Miña nai casou
Miña nai casou, con quince anos, cun marido duns oitenta,e eu, mociña nova...¡con aquel vello!
Nai, ¿para qué quero eu ese vello? ¡Acabarei por guindalo pola ventá!, ¡Ai, señor!, ¡Acabarei por guindalo pola ventá!
Nena, acouga: el é rico, atúrao un ou dous anos con paciencia e, unha vez morto...¡Vivirás feliz!
¡Qué o demo che leve ó moi interesado!, prefiro un mozo do meu tempo, ¡Ai, señor, prefiriría un rapaz de vinte aniños.
9.- All Iron (balada dos mineiros) ↑
Ferro contra as rochas, estoupidos de traballo, un cravel de sangue florecido golpe a golpe: a dor dos barrenadores.
Golpe a golpe os latexos, reflexos da nosa carraxe, para encher a culler: ferro e máis ferro; esta é a nosa balada.
O dono da mina, gran severo, como é adinerado (se lle chama) "forastero". O pobre: "estraño" (orellas curtas/feas)*, e para el "maketo"**: escravitude; ese é o noso tremer.
Conseguindo o xornal semana tras semana, obreiros do amo, para gastalo na súa cantina, clientes do amo; esta é a nosa canción de tolos.
Esta é a despedida, o porqué das nosas penas, a rebelión salvaxe, o poema do ruido; a nosa primeira xota.
